-
بیشتر کارهایی که ترجمه می‌شه همون طوری چاپ می‌شه، در حالی که به ویراستاری نیاز داره. #ریتوییت
-
فرهاد قربان‌زاده، فرهنگ‌نویس و از پژوهشگران گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با موضوع «کاربرد پیکره در ویرایش» و بهروز صفرزاده درباره «زبان فارسی و فضای مجازی» سخنرانی کردند. ویرایش در جهت مفهوم زبان و معنا بسیار مهم است. از همه مهم‌تر آنکه برای ویرایش باید تجربه اندوخت. باید نخست این را بدانیم زبان تا چه اندازه در ویرایش حائز اهمیت است و کسانی که به ویرایش می‌پردازند باید چند زبان را بدانند. مهارت‌هایی مانند زبانشناسی، همواره به کار ویراستار می‌آید و کسانی که در زمینه ویرایش همیشه صاحب نظر بوده‌اند، همیشه بر چند زبان تسلط داشتند. پیکره‌ها کاربردهای گوناگون دارند
در ادامه ادامه فرهاد قربان‌زاده، فرهنگ‌نویس سخنانش را با پاسخ به این پرسش آغاز کرد که پیکره چیست؟ و سپس ادامه داد: پیکره مجموعه‌ای از داده‌هاست که برای تحلیل ویژگی‌های زبان استفاده می‌شود. برای بهره‌گیری از این متن‌ها یا داده‌های زبانی، ناگزیریم از نرم‌افزارهای پردازش پیکره استفاده کنیم. نرم‌افزارهای موسسه «علوم اسلامی نور» و «دُرج» و نیز وبگاه گنجور پیکره زبانی‌اند و می‌توانند یاریگر ویراستاران باشند. قربان‌زاده افزود با مراجعه به شاهدهای موجود در پیکره، می‌توان به بسامد واژه یا ترکیب و همچنین بسامد معنی آنها پی برد. از دیگر مزیت‌های پیکره این است که نشان می‌دهد واحدهای واژگانی مربوط به کدام دور? تاریخی یا متعلق به کدام سبک یا گونه زبانی‌اند. این فرهنگ‌نویس ادامه داد: پیکره‌ها کاربردهای گوناگون دارند و از مزایای پیکره‌ها برخط (آنلاین) بودن برخی از آنها و همچنین ارزان یا رایگان بودن آن‌هاست.
- در عین حال، در نرم‌افزارهای پردازش پیکره شاهدها براساس ترتیب الفبایی واژه پس از لغت مورد جست‌وجو چیده می‌شوند و این امکان موجب می‌شود بسیاری از ترکیب‌های وصفی در کنار هم قرار بگیرند و تشخیص آن در پیکره بسیار ساده‌تر می‌شود.
قربان‌زاده با بیان اینکه نیاز است در ویرایش زبان فارسی بازاندیشی کنیم، گفت: علوم و فنون روزبه‌روز در حال پیشرفت و دگرگونی‌اند. آنچه دیروز جزو بدیهیات بود ممکن است امروز چندان پذیرفته شده نباشد. فن ویرایش نیز همین گونه است. پژوهشهای زبانی همواره در حال دگرگونی‌اند و علم زبانشناسی هر روز زاویه‌ای دیگر از زبان را به ما می‌شناساند. ویراستاری که پیشرفت علم زبانشناسی را نادیده بگیرد یا با دستاوردهای آن لجاج ورزد از قافله علم بازمی‌ماند.
- وی سپس به برخی واژگان و ترکیبات نادرست در کتاب «غلط ننویسیم» اثر زنده‌یاد ابوالحسن نجفی اشاره کرد و گفت: تا جایی که نگارنده می‌داند، مولف «غلط ننویسیم»، نه خود و نه به دستیاری کسی که به مبانی رایانه آشنا باشد و بتواند در این پیکره‌های رایانه‌ای جست‌وجو کند، از پیکره‌های در دسترس خود استفاده نکرده‌است. اشکال کار نه در نداشتن پیکره زبانی، بلکه بی‌توجهی به اهمیت پیکره در پژوهشهای زبانی بوده‌است. متأسفانه، این بی‌توجهی به پیکره امروز نیز در ویرایش زبانی فارسی وجود دارد. بی‌گمان اگر مولف «غلط ننویسیم» به‌جای مراجعه به کتاب‌های مربوط به«درست‌نویسی» و آثاری مانند «لغت‌نامه» دهخدا، به این پیکره‌های زبانی استناد می‌کرد، «غلط ننویسیم» یک‌سره با آنچه امروز در اختیار داریم متفاوت می‌شد.
-
مولف کتاب «درسنامه ویرایش» دوگانگی بین گفتار و نوشتار را از مشکلات زبان امروز دانست و گفت: ما هم اکنون یک بحث دوگونگی با زبان داریم. حالت گویش یک گونه از زبان است و حالت نوشتار یک طور دیگر. این ویژگی مختص به زبان عربی و فارسی است برعکس زبان انگلیسی که گفتار مطابق با نوشتار است. در فضای مجازی اغلب افراد آنچه می‌گویند می‌نویسند و این جو کاملا غلبه دارد و کاربر فارسی، زبان گفتاری را انتقال می‌دهد.
-
به اعتقاد صفرزاده ما برای نوشتن قاعده و اصول نداریم و اگر تفاوت‌ها زیاد شود کمابیش هرج و مرج به وجود می‌آید. مشکل اصلی این است که آموزش و پرورش ما آموزش درستی برای نگارش و تایپ ندارد. بیش از نود درصد افراد آموزش ندیده‌اند که تایپ کنند و جملات خود را مکتوب کنند.
وی در پایان به نقش آموزش و پرورش و فرهنگستان زبان و ادب فارسی در درست‌نویسی اشاره کرد و گفت: فرهنگستان به گفتاری‌نویسی توجه نمی‌کند و درخواستم این است این موضوع را جدی بگیرد. در غیر این صورت دریایی داریم در فضای مجازی که پر از زباله است. این جوان‌ها نه به گذشته توجه دارند و نه به فکر آینده هستند و معلوم نیست چه بلایی بر سر زبان فارسی می‌آورند. این انتقال اگر درست نشود فاجعه زبانی رخ می‌دهد.
-
نیلوفر شادمهری نویسنده خاطرات سفیر: کتاب ویراستار خیلی محترمی هم داشت که مرتب با من در تماس بود و می‌پرسید که جملات را کتابی کنیم یا نه؟ الفاظ را تغییر بدهیم یا نه؟ مثلا من برخی جاها در خاطراتم بعضی حروف را تکرار کرده‌ام، چون تنها شکل ساختاری که دیدم که می‌توانم با فضاسازی، لحن را در آن انتقال دهم، همین حالت بود. مثلا گاهی دوستم وقتی مرا صدا می‌زد، نمی‌گفت نیلوفر، برای شوخی می‌گفت: نیلوووووووو. و من دقیقا آن لحظات را با تعداد زیادی «واو» نوشتم، برای اینکه کسی که کتاب را می‌خواند، حس من در آن لحظات را درک کند. ویراستار پیشنهاد داد که این موارد را کمی اصلاح کنیم و من خواهش کردم که به همین صورت بماند و ایشان به متن دست نزد. در تماس‌هایی که با هم داشتیم به این خانم محترم گفتم که من به تمام مواردی که شما می‌گویید فکر کرده‌ام و به این نتیجه رسیدم که درست این است که بگذاریم متن و عبارات به همین صورت بماند. در غیراینصورت برای انتقال حسم در آن لحظه، باید در متن شکلک می‌گذاشتم، ولی وقتی ما چنین امکانی نداریم، باید به‌‌گونه‌ای دیگر فضا را انتقال دهیم و گفتم که اجازه بدهید این یک کتاب همینطور باقی بماند.
-
مهدی قنواتی گفت: در مسیر شناسایی، درک مفهوم و انتقال معنا، ویراستار و مترجم باید به ابزارهای زبانی متفاوتی مسلح شوند. درک دقیق این ابزارها به آنها کمک می‌کند تا دقیق‌تر و رساتر مفاهیم را در یک حوزه علمی خاص از زبان مبدا به زبان مقصد منتقل کند .
-
مترجمان و ویراستاران مبحثی مهم با عنوان واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی را باید به صورت جدی مد نظر قرار دهند. چرا که بخشی از بیان مفاهیم منوط به ترجمه و برگردان صحیح واژه‌ها و اصطلاحات است. مترجم و ویراستار نخست لازم است ساختمان انواع واژه و اصطلاح را بشناسد، سپس رابطه معنایی بین اجزای واژه و اصطلاح را تشخیص دهد و در مرحله آخر معنای دقیق نهایی را استخراج و اعلام کند.
-
در مسیر شناسایی، درک مفهوم و انتقال معنا، ویراستار و مترجم باید به ابزارهای زبانی متفاوتی مسلح شوند؛ که اصول و شیوه‌های گرده‌برداری، واژه‌سازی و اصلاح‌سازی، اصول و روش‌های اختصار سازی و انواع رابطه‌های معنایی از جمله این ابزارهای زبانی هستند. درک دقیق این ابزارها به مترجم و ویراستار کمک می‌کند تا هرچه دقیق‌تر و رساتر مفاهیم را در یک حوزه علمی خاص از زبان مبدا به زبان مقصد منتقل کند
-
کار ویراستار ترجمه بررسی کیفیت ترجمه است. برای اینکه یک ویراستار بتواند در حوزه ترجمه کار کند، باید فرایند ترجمه را بشناسد تا به درک درستی از ویرایش ترجمه برسد. باید این را در نظر داشت که آموزش ویرایش ترجمه، عملا از آموزش ترجمه جدا نیست. مهارت‌های ویرایشی با آموزش و متعاقب آن با افزایش آگاهی ارتقا می‌یابد؛ اما آموزش، به‌تنهایی، تولید مهارت نمی‌کند.
-
آموزش ویرایش ترجمه در حال حاضر نسبت به دیگر آموزش‌های ویرایشی جایگاه پایینی دارد و با موانعی روبه‌روست. این موانع رفع نمی‌شود، مگر با بهبود وضعیت زبان‌آموزی ویراستاران؛ درحقیقت، به ویراستارانی نیاز است که مترجم نیز باشند.
-
برای کتاب‌هایی که شاید خیلی از نکات ویرایش در آن رعایت نمی‌شود، نثر محاوره کتابی در هم آمیخته شده دارد و متن بی محتوایی که در مجموعه قرار داده شده حس کلی را به مخاطب منتقل کند، کنار یک عکس است و حتی برای آن زحمت کشیده نشده است. می‌بینیم که در نمایشگاه برای آن کتاب صف تشکیل می‌شود و محوطه غرفه گنجایش آن را ندارد و آن را به حیاط نمایشگاه می‌برند.
-
وی درباره آثاری که از شاعران به صورت متعدد منتشر و در مکان‌هایی مانند نمایشگاه کتاب تهران در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرد، گفت: این وضعیت را معمولا در ویرایش آثار یا در مجموعه گلچین‌هایی که از نمونه شعر و نثر تهیه می‌شود می‌توان دید. در گذشته افراد منصفی که بار دوم یا سوم اثری را ویرایش می‌کردند صریحاً بر فضل تقدم نخستین ویراستار تصریح می‌کردند و حتی نام او را پیش از نام خود، به عنوان ویراستار روی جلد کتاب در مقدمه می کردند. مثلاً مرحوم محمدتقی مدرس رضوی وقتی کتاب «المعجم» شمس قیس رازی را در سال 1335 مجدداً تصحیح کرد بیشتر اعتبار کار را به علامه محمد قزوینی نسبت داد. متأسفانه در دهه‌های اخیر دیده می شود که بعضی از کسانی که شیفته چاپ نام خود با عنوان «ویراستار» یا به «کوشش» هستند بدون اذعان صریح یا بی‌هیچ اشاره‌ای کار ویرایش شده دیگری را عملا اساس قرار می‌دهند. برای مثال چندی قبل چاپ جدیدی از «حدیقه الحقیقه» منتشر شد که با چاپ مرحوم مدرس رضوی عینا مطاقبت می‌کرد. در برخی موارد نیز کتاب دزدی به این شکل است مقدمه‌ای بسیار مفصل و اغلب پرحشو و زوائد و مقداری حواشی بسیار ابتدایی و گاه در حد توضیح واضحات به کار می‌افزایند تا کار خود را موجه جلوه دهند.
-
احمد سمیعی گیلانی: متاسفانه ویراستاری با مشکلات زیادی روبه‌رو است که یکی از عمده‌ترین آنها نداشتن ساختار در بسیاری از متن‌ها و مقالات است. بارها پیش آمده مقالاتی که توسط اساتید و دانشجویان به دستم می‌رسد به دلیل نداشتن ساختار مناسب، مردود می‌شود. من بارها با مقالاتی مواجه شده‌ام که محتوا و فکر تازه‌ای داشته اما از ساختار مناسب برخوردار نبوده است. مقالاتی که ساختار مناسبی ندارند مثل این می‌ماند که ساختمانی خوب باشد اما به جای اتاق‌ها، آشپزخانه قرار گرفته باشد. یکی از دوستان فرهنگستان مقاله‌ای به من داد که از محتوا و زبان خوبی برخوردار بود اما به لحاظ ساختار، مناسب نبود و زمانی که من آن را ویرایش کردم از حجم آن کاسته شد. اما نویسنده آن تصور کرد که من متن را تغییر داده‌ام و تعصب به خرج داد. ویراستار نقش بسیار مهمی دارد و در واقع ویراستار باید نویسنده پرور باشد. ویراستار در کاری که می‌کند، باید متخصص باشد.
-
این استاد پیشکسوت با اشاره به مهارت اسماعیل سعادت در ویراستاری عنوان کرد: او در ترجمه و ویرایش آثار فلسفی بسیار منحصر به فرد است. همچنین یکی از مهمترین مسایلی که ویراستاران نباید از آن غافل باشند، اخلاق در ویراستاری است. ویراستار باید فروتن و همواره در حال یادگیری و آموختن باشد.
-
استاد سمیعی گیلانی در مورد ویراستاری به نکته‌‌های بسیاری اشاره کرد اما به تنها موضوعی که اشاره نداشت، فرهنگ‌نامه کودک و نوجوان بود. من کارم را از پیک و فرهنگ‌نامه شروع کردم و به سرویراستاری رسیدم و همه مقالات را از لحاظ ساختار و محتوا تصحیح می‌کنم. در آن زمانی که کار پیک را انجام دادم، پیک‌ها در زمینه آموزش کودکان به صورت غیررسمی فعالیت می‌کردند. مشکلات در ویراستاری عدیده است و ما مقاله‌هایی که به دستمان می‌رسد را ویرایش کرده و به فرهنگ‌نامه اضافه کردیم.
-
من مطمئن هستم که ویراستاران فرهنگ‌نامه کودک و نوجوان را ندیده، نخوانده و درباره آن چیزی نمی‌دانند. فرهنگ‌نامه اثر خوبی است که طی 30 سال منتشر شده است. من در کتاب «ویرایش، گفتگو با ویراستاران» شرحی از زندگی خود را آوردم و همچنین در مورد پیک‌ها صحبت کردم چون من از اندک کسانی هستم که امروز می‌تواند درباره موضوع پیک‌ها صحبت کند.
-
استاد اسماعیل سعادت از جمله شخصیت‌هایی است که به تاریخ ویراستاری هویت بخشیده و اگر تاریخ ویراستاری را بدون او درنظر بگیریم، ناقص خواهد بود. بسیار خوشحال هستیم که در این کتاب توانسته‌ایم با پیشکسوتان ویرایش گفتگو کنیم و تاریخ ویرایش را از زبان آنها منتشر کنیم زیرا زمانی که این پیشکسوتان نباشند، تاریخ به صورت جعلی نوشته می‌شود.
-
به ویراستاران تخصصی ترجمه بیشتر نیاز است
-
وی در ادامه ضمن بیان اینکه نسبت کتاب‌های ترجمه به تألیف در بعضی حوزه‌ها همچون فلسفه بالاتر است، بنابراین به ویراستاران تخصصی ترجمه بیشتر نیاز است؛ در بخش دیگری از سخنان خود اظهار کرد: ویرایش مطلوب ترجمه زمانی محقق می‌شود که مترجم دست کم با ویرایش زبانی و صوری آشنا باشد و ویراستارْ مترجم نیز باشد. آموزش ویرایش ترجمه مهارت‌ساز نیست؛ اما هر کاری بدون علم و دانش بنیانش سست است؛ بنابراین آموزش ترجمه پشتوانه محکمی برای ارتقای مهارت‌های ویراستاران ترجمه است.
-
ویرایش رایانه‌ای مراحل آماده‌سازی کتاب را نصف می‌کند
در انتها مرتضی فکوری، ویراستار و مدرس ویرایش رایانه‌ای درباره مزایای ویرایش رایانه‌ای عنوان کرد: در این شیوه ویرایش در زمان صرفه‌جویی می‌شود. ویرایش رایانه‌ای مراحل آماده‌سازی کتاب را به نصف کاهش می‌دهد؛ یعنی در ویرایش به‌شیوه سنتی اگر تمام مراحل درست انجام گیرد، 12 مرحله کار لازم است، اما در ویرایش رایانه‌ای کتاب در 6مرحله آماده می‌شود. همچنین در هزینه‌ها هم صرفه‌جویی می‌شود؛ چرا که ویرایش روی صفحه‌نمایش و با صفحه‌کلید انجام می‌گیرد و دیگر نیازی به چاپ روی کاغذ نیست.
-
او ادامه داد: ویرایش رایانه‌ای امکان دورکاری را به نویسندگان و مترجمان و ویراستاران می‌دهد و یکدستی رسم‌الخط، ضبط یکدست اعلام و اسامی، جست‌وجوی دقیق متن و اصلاح یکباره موارد لازم در کوتاه‌‌ترین زمان، از دیگر امکانات و مزایای ویرایش رایانه‌ای است.
-
فکوری همچنین به ارائه نکاتی که طرفداران ویرایش سنتی گمان می‌کنند در ویرایش رایانه‌ای نیست اشاره کرد و در این‌باره گفت: دیدن تغییرات ویراستار از سوی نویسنده، مترجم یا سرویراستار از امکانات ویرایش رایانه‌ای است. یادداشت‌گذاری در متن از دیگر این امکانات است که با گذاشتن کامنت، ارتباط بین ویراستار و بقیه همکاران صورت می‌گیرد. همچنین ویراستار می‌تواند برای کنترل مواردی که در آن لحظه به منابعشان دسترسی ندارد، از آن استفاده کند. همچنین در بایگانی کردن ویرایش‌ها در روش سنتی با انبوهی کاغذ روبه‌رو هستیم، ولی در ویرایش رایانه‌ای می‌توانیم همواره همه کارهایمان را در حجم کمی در یک فلش یا دی وی دی به همراه داشته باشیم. علاوه بر این همواره و از طریق اینترنت می‌توان به انبوهی از کتاب‌ها، فرهنگ‌ها، مقالات، روزنامه‌ها، مجلات و غیره دسترسی داشت.
-
این طراح گرافیک در بخش دیگری از سخنانش درباره تعامل طراح جلد کتاب با ویراستار نشر سخن گفت و افزود: در اکثریت کارهایی که انجام دادم، توانستم با گفتگو با ویراستار نشر به تصویری از آنچه که قرار است طراحی جلد کنم، برسم. به طور مثال اگر قرار است کار تصویری داشته باشم در این گفتگو مشخص می کنم که کاراکتر کتاب چیست و چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد. بنابراین آنچه که می‌تواند یک طراحی جلد مناسب را برای کتاب رقم بزند ارتباطی است که ویراستار می‌تواند با طراح کتاب برقرار کند.
-
او در ادامه یادرآور شد: در کنار رعایت استانداردهای لازم برای طراحی جلد کتاب مدیران هنری در واحدهای انتشاراتی باید با دنیای نشر و سازمان‌های نشر جهانی آشنایی داشته باشند و بدانند که برای تدوین یک کتاب خوب، لازم است که ویراستار، مدیر فروش، نسخه پرداز، طراح جلد کتاب و مدیر هنری با یکدیگر تعامل مناسب داشته باشند.
